ما نخست سوال می کنیم که اگر امیر مومنان علیه السلام موافق فتوحات خود سرانه خلفا بود چرا در هیچ یک از فتوحات آنها شرکت نکرد ؟ نقش تعیین کننده امیر مومنان علیه السلام در نبرد های عصر پیامبر همچون بدر و احد و خندق و خیبر و … از آن حضرت جنگ آوری تمام عیار و بلامنازع ساخته بود . عدم شرکت حضرت در فتوحات و خانه نشینی وی می توانست این پرسش را در اذهان برانگیزد که چرا امیر مومنان با آن همه سابقه درخشان در نبردهای گذشته اکنون که زمان انتشار اسلام در سرزمین غیر مسلمان رسیده بی تفاوت یا خانه نشین باشد !

✅ آیا امیر مومنان جهاد با مشرکین را واجب نمی داند یا فتوحات خلفا را مشروع نمی داند که خود را از جنگ ها کنار کشیده و خانه نشینی را اختیار نموده است. امیر مومنان در نبرد با ایرانیان به عمر مشاوره داد زیرا اگر این مشاوره نبود ، احتمال نابودی اسلام و مسلمین می رفت و بر اساس سوء تدبیر خلیفه دوم اصل و اساس جامعه اسلامی در معرض خطر قرار داشت که از جمله این مشورت ها در نبرد نهاوند بود .

✅ جنگ نهاوند از خطرناک ترین جنگ های صدر اسلام بود زیرا لشکر شکست خورده ایران برای جبران شکست های گذشته خود لشکری متشکل از ۱۵۰ هزار نفر از سراسر ایران تشکیل داد تا این بار نه تنها مسلمانان را در کوفه شکست دهند ، بلکه تمام کشور اسلامی را تصرف و اساس اسلام را در معرض نابودی قرار دهند .

✅ سخنان امیر مومنان در این خطبه به آن معناست که همانطور که ما در صدر اسلام برای دفاع از اسلام و موجودیت اسلام با کمی سربازان نبرد می کردیم و پیروز می شدیم امروز نیز که اسلام و موجودیت اسلام بر اساس سوء تدبیر تو در فتوحات خود سرانه در خطر است ، از کمی سربازان ناراحت نباش زیرا خداوند خودش از آیین خودش دفاع می کند .

✅ بنابراین مشورت علی علیه السلام و تعابیر خطبه فوق برای تایید خلفا و فتوحات خود سرانه آنها نبوده است ، بلکه برای حفظ اسلام و موجودیت اسلام بوده است که یاری خداوند هم در این صورت شامل حال مسلمین می شود که برای دفاع از موجودیت اسلام دفاع کنند نه برای کشورگشایی و فتوحات خود سرانه لذا امام سجاد علیه السلام نیز برای مرز دارانی که برای دفاع از اسلام و مسلمین نه تقویت حکام جور مرزداری می کنند دعا می کردند و آرزوی موفقیت آنها را در برابر دشمنانی که قصد نابودی اسلام و مسلمین را داشتند می کردند